Wat gebeurt hier eigenlijk? Dat vroeg ik me vorige week af in de uitverkochte grote zaal van het Concertgebouw Brugge. Meer dan duizend mensen zijn bijeengekomen om een avond lang aandachtig te luisteren. De omstandigheden zijn zo goed als ideaal. De akoestiek van de zaal behoort tot de beste van Europa, de zitjes zijn comfortabel, en het gedempte licht helpt om een en al oor te worden. Het zou interessant zijn na te gaan met welk verlangen de mensen naar het concert waren gekomen. Ongetwijfeld zouden velen antwoorden dat ze willen geraakt en aangedaan worden. Waardoor dan? Door de schoonheid van muziek, die alvast dit voor heeft op andere kunstvormen, dat ze je op sleeptouw kan nemen, dat je moeilijk anders kan dan haar te volgen in haar verloop doorheen de tijd.
Aangedaan worden door schoonheid, bezocht worden door iets waarvan de oorsprong niet in jezelf ligt: het is kennelijk een ervaring waar vele mensen naar op zoek zijn. Aangesproken worden, niet alleen in je verstand, maar ook in je affectiviteit en innerlijkheid, het kan een helende ervaring zijn. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat sommige kerkvaders en theologen een verband hebben vermoed tussen de ervaring van schoonheid en de Godservaring. Denk maar aan wat Origenes (2e eeuw) schrijft over de geestelijke zintuigen van de mens, die ontvankelijk maken voor wat achter het zichtbare en hoorbare ligt. Of aan de uit de kluiten gewassen traktaten van theologen als Hans Urs Von Balthasar en Bernard Lonergan (20e eeuw), die het verband tussen theologie en esthetiek systematisch hebben doorgedacht.
Wat er ook van zij, naar muziek luisteren valoriseert op een unieke manier de affectieve en esthetische kant van onze gewaarwording. Het woord “affectief” betekent overigens letterlijk: in staan om aangedaan te zijn. Is die affectiviteit niet ook een belangrijk speelveld van de Godservaring? Is het niet ook een wezenlijke ontvangst-plek voor God, die erop uit is zich te laten kennen? Is de menselijke ontvankelijkheid voor schoonheid niet ook het werkterrein van God? En klinkt in de ervaring van schoonheid niet ook Gods lokroep, de ultieme Schoonheid?
Op die die manier beleefd wordt luisteren naar muziek of zelf musiceren zoveel meer dan een aangenaam tijdverdrijf. Het wordt een oefenschool in ontvankelijkheid, in zich laten raken door wat gegeven wordt. Het doet me denken aan de boodschap van de engel aan Maria. Ook zij werd aangedaan door een overrompelende Schoonheid die onweerstaanbaar binnenviel in de kleine huiskamer in Nazareth. Schoonheid die ons de kamer van onze innerlijkheid op een volkomen nieuwe manier doet bewonen, het kan.
Jan Christiaens
[gepubliceerd in Tertio]
Filokalia. De weg van de schoonheid 